Hodegetrie Krakowskie 1490–1550, tom III
Zgodnie z sugestią prof. Jerzego Gadomskiego, którą przedstawił w 2014 roku, trzeci tom serii wydawniczej zamyka okres najbardziej obfitujący w przedstawienia Hodegetrii Krakowskich. Wyznacza go schyłek gotyku, w którym wyraźnie zaczynają się pojawiać nowe tendencje, łącznie ze zmianą w typie ikonograficznym, obserwowaną już pod koniec XV stulecia. Profesor, kreśląc ramy czasowe, pozostawił swobodę w ostatecznym ich wyborze, mając na uwadze informacje, których mogą dostarczyć prace konserwatorskie i towarzyszące im badania technologiczne.
W niniejszym tomie opisano dwadzieścia dziewięć obrazów – w uprzednio przyjętej konwencji, czyli z wykorzystaniem wszelkich dostępnych źródeł informacji: zapisów archiwalnych, wyników prac konserwatorskich oraz efektów badań analitycznych. Mają one wpływ na systematyzowanie wizerunków, zmierzające do wyodrębnienia – jak czyniono to w tomie drugim – warsztatów wytwórczych. Ponadto otrzymujemy pełną informację o dziełach, które do naszych czasów zachowały się w różnym stopniu. Publikację rozpoczyna synteza dr. Piotra Łopatkiewicza, w której zwraca uwagę na stopniowy spadek zapotrzebowania na wizerunki Hodegetrii Krakowskich. Ich wytwórcy nadal używali szablonów – odnajdywane znaczące podobieństwa nie pozostawiają wątpliwości. Ponadto autor zwraca uwagę na nieznaczne modyfikacje ikonograficzne, które w tym czasie pojawiły się po raz pierwszy – wskazuje ich źródła i znaczenie formalne. Nie wyklucza również, iż wizerunki Hodegetrii Krakowskich mogły powstawać poza krakowskimi warsztatami.
Niezwykle istotne jest wskazanie przez Piotra Łopatkiewicza i prof. Małgorzatę Schuster-Gawłowską – autorkę analizy techniki i technologii zawartej w niniejszym tomie i jednocześnie koordynatorkę badań – kolejnych warsztatów wytwórczych. Wskazanie podobieństw pomiędzy poszczególnymi dziełami i ostateczne ich pogrupowanie było przedmiotem wielu dyskusji. Uczestniczyli w nich, poza wspomnianymi autorami, pozostali członkowie zespołu: dr hab. Anna Sękowska i dr Małgorzata Nowalińska, dr hab. Marta Lempart-Geratowska, a wcześniej nieżyjący prof. Jerzy Gadomski i Helena Małkiewiczówna.
Na szczególną uwagę w niniejszym tomie zasługują dwa teksty, które poprzedzają katalog zachowanych wizerunków Hodegetrii Krakowskich. Dr Jarosław Adamowicz wiąże jeden z warsztatów Hodegetrii Krakowskich – „Mistrza Matki Boskiej z Kamieńca Podolskiego” – z warsztatem Mistrza Rodziny Marii, który już wcześniej został określony przez prof. Gadomskiego.
Znakomita synteza dr Magdaleny Piwockiej dotyczy malowanych broszy na wizerunkach Hodegetrii Krakowskich. To elementy niezwykle ważne, od samego początku badań fenomenu powtarzalności tego wzoru ikonograficznego zawsze szczegółowo opisywane i analizowane. Autorka bada wszystkie przypadki: poczynając od najwcześniejszych, mających formę płaskich figur geometrycznych, czasami trójwymiarowych a w schyłkowych latach gotyku kulistą lub owalną, a nawet nawiązującą już do wczesnego renesansu.
Najważniejszą część publikacji stanowi katalog dwudziestu dziewięciu dzieł, które powstały w latach 1490–1550. Opracowania są obszerne, oparte na materiałach archiwalnych pochodzących z kwerend, dokumentacji konserwatorskiej i wnioskach z badań przygotowanych jeszcze przez prof. Gadomskiego. Ich autorami są: prof. Małgorzata Schuster-Gawłowska, dr Małgorzata Nowalińska, dr hab. Anna Sękowska oraz dr Piotr Łopatkiewicz.
Niniejszy tom dedykowany jest pamięci prof. Józefa Edwarda Dutkiewicza