Z radością informujemy, że Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił 2023 Rokiem Jerzego Nowosielskiego! Jest to okazja wyjątkowa, bowiem na nadchodzący rok przypada również 100 rocznica urodzin artysty.
Za uchwałą, powstałą z inicjatywy posła Bogusława Sonika, zagłosowało 439 posłów, nikt nie był przeciw. Do sukcesu z pewnością wybitnie przyczyniła się także wieloletnia, wytężona praca badawcza i popularyzatorska dr Krystyny Czerni, krytyczki i historyczki sztuki, najważniejszej znawczyni twórczości Jerzego Nowosielskiego.
Jerzy Nowosielski, urodzony w 1923 r. w Krakowie, był jedną z najwybitniejszych postaci polskiej kultury współczesnej. Malarstwo, myśl teoretyczna, teologia, pedagogika artystyczna, działalność na rzecz promocji i wspierania sztuki – to tylko niektóre z dziedzin, w których Jerzy Nowosielski wykazywał niesłabnącą aktywność i odnosił bezsporne sukcesy. W latach 1945-1947 studiował na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W latach 1945-1949 był członkiem Grupy Młodych Plastyków, a od roku 1957 jednym z członków założycieli Stowarzyszenia Artystycznego Grupa Krakowska. Związany był z krakowską ASP, gdzie pracował jako profesor w latach 1967-1993.
Jerzy Nowosielski otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego jako jedyny po Janie Matejce artysta malarz (2000) i Akademii Sztuk Pięknych we Lwowie (2008) oraz liczne nagrody, medale, ordery państwowe polskie (…).
Jerzy Nowosielski był autorem wielu tekstów o sztuce i wierze. Jest autorem wyposażenia i polichromii licznych obiektów sakralnych dla Kościołów: rzymskokatolickiego, greckokatolickiego i prawosławnego. W swojej twórczości o charakterze świeckim czerpał z osiągnięć sztuki awangardowej i tradycji malarstwa bizantyńskiego. Często sięgał po temat abstrakcji geometrycznej, aktu kobiecego i pejzażu.
Bogusław Sonik, sejm.gov.pl
Ścieżki naszego Wydziału i twórczości prof. Jerzego Nowosielskiego, przecinały się wielokrotnie. Działo się to przede wszystkim w ramach działań badawczych, prac magisterskich i akcji (niestety) ratunkowych prowadzonych przez naszą Pracownię Przenoszenia i Rozwarstwiania Malowideł Ściennych, pod kierownictwem najpierw prof. Marii Ostaszewskiej, następnie prof. Edwarda Kosakowskiego, a obecnie dr Doroty Białek-Kosteckiej.
W 2023 r. na pewno będziemy przypominać i publikować o Nowosielskim, zwłaszcza w kontekście ochrony i konserwacji dzieł sztuki. A już teraz przypominamy fragment artykułu dr Doroty Białek-Kosteckiej i mgr Oskara Hanuska pt. Wyzwania współczesnej konserwacji dzieł sztuki – z doświadczeń Pracowni Przenoszenia i Rozwarstwiania Malowideł Ściennych, traktujący o akcji ratowania malowideł Nowosielskiego w Jerzmanowicach koło Krakowa.
Stawiany przez ICOMOS warunek wyczerpania wszelkich metod konserwacji in situ przed podjęciem decyzji o przeniesieniu malowideł ściennych jest bezsprzecznie wykonalny w przypadku sztuki dawnej, mającej charakter zabytku.
W przeciwieństwie do historycznych, współczesne malowidła nie są jednak chronione prawami dotyczącymi dziedzictwa kulturowego, pomimo ich wysokiej wartości artystycznej. W powszechnej opinii nie mają takiej doniosłości jak obiekty charakteryzujące się Rieglowskimi wartościami: dawności, historyczną i pomnikową1. Co więcej, ich wartość artystyczna jest często niezrozumiała przez ogół społeczeństwa i bywa doceniona dopiero po czasie. Riegl wskazuje, że podobne procesy miały miejsce w przeszłości2. To wszystko niesie za sobą fundamentalne zagrożenie dla współczesnych polichromii ściennych.
Wiele z nich już nie istnieje, np. zamalowane w roku 1986 malowidła Dutkiewicza, Marczyńskiego i Taranczewskiego z roku 1960 w tarnowskiej katedrze lub amatorsko przemalowana i częściowo zakryta w roku 2015 polichromia Nowosielskiego z lat 1956–1957 w kościele w Olszanach3. W przeważającej większości przypadków, w tym w zaprezentowanych poniżej przykładach realizacji prowadzonych w PPiRMŚ, konserwacja in situ była teoretycznie możliwa. W praktyce jednak to transfer okazał się jedyną opcją ratunku.
Historia dekoracji malarskiej kościoła pw. św. Bartłomieja Apostoła w Jerzmanowicach, wykonanej przez Jerzego Nowosielskiego w latach 1960–19614, jest bardzo dobrym tego przykładem. Ascetyczne przedstawienia, malowane w typowym dla artysty stylu owianym bizantyjską monumentalnością5, już od początku nie cieszyły się uznaniem wśród parafian, utrudniając ich zdaniem modlitwę i zakłócając religijne skupienie6.
Przetrwały do roku 2000, kiedy w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków podjęto decyzję o zamówieniu nowej polichromii, nawiązującej do charakteru wnętrza i praktycznie niezachowanej dekoracji z roku 1911. Malowidła Nowosielskiego miały zostać zamalowane7.
W ostatniej chwili w ratowanie polichromii włączyła się Pracownia Przenoszenia i Rozwarstwiania Malowideł Ściennych. Studentki Małgorzata Świeca-Dzierżak i Matylda Sułkowska zdjęły ponad 40 m2 dekoracji malarskiej, z czego dwa płaty zostały przez nie opracowane w ramach prac magisterskich.
Docelowo malowidła miały trafić do kaplicy pw. św. Jana Chrzciciela w Jerzmanowicach, dla której druga magistrantka wykonała cyfrowy projekt ekspozycji8. Obecnie nadal czekają na przestrzeń ekspozycyjną9, składowane w magazynach razem z innymi „bezdomnymi” obiektami, współtworząc unikalny zbiór, dla którego już od lat 70. postulowano powołanie muzeum transferów10.
dr Dorota Białek-Kostecka, MGR Oskar Hanusek, Wyzwania współczesnej konserwacji dzieł sztuki – z doświadczeń Pracowni Przenoszenia i Rozwarstwiania Malowideł Ściennych, Studia jubileuszowe: 70 lat WKiRDS, s. 129-155
1 A. Riegl, G. Dehio, Alois Riegl, Georg Dehio i kult zabytkow, przekł. R. Kasprowicz, Warszawa 2006, s. 41–53.
2 Niezwykle cenione dziś XVII-wieczne malarstwo holenderskie budziło w swojej epoce żywe protesty, zob. ibidem, s. 65.
3 M. Korpała, Poszukiwanie kryteriów oceny nowoczesnych malowideł ściennych w zabytkowych kościołach w Polsce, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” 2017, nr 3, s. 142.
4 K. Czerni, M. Curzydło, Nowosielski w Małopolsce. Sztuka sakralna, Kraków 2015, s. 73.
5 T. Chrzanowski, Co nowego w kościołach?, „Tygodnik Powszechny” 1962, nr 21, s. 8; cyt. za: K. Czerni, M. Curzydło, op. cit., s. 78.
6 K. Czerni, M. Curzydło, op. cit., s. 77.
7 M. Sułkowska, Transfer wspołczesnego malowidła ściennego autorstwa Jerzego Nowosielskiego „Ojcowie Kościoła” z kościoła p.w. św. Bartłomieja Apostoła w Jerzmanowicach, praca magisterska pod kierunkiem prof. Edwarda Kosakowskiego, Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, Kraków 2002, Archiwum WKiRDS, nr arch. 505, s. 34.
8 Ibidem, s. 52.
9 K. Czerni, M. Curzydło, op. cit., s. 77.
10 E. Kosakowski et al., Czy warto…? Transfery malowideł ściennych wykonane na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, Kraków 2018, s. 9.
