Katedra Technologii i Technik Dzieł Sztuki
Pracownia Technologii i Technik Malarskich Organicznych

kierownik pracowni: mgr Andrzej Raczkowski
prof. dr hab. Zofia Kaszowska, dr Katarzyna Stępień, mgr Katarzyna Różańska

I rok

Czteroletnią aktywność studentów w Pracowni Technologii i Technik Malarskich Organicznych otwierają zajęcia z techniki temperowej, na przykładzie ikon według szkoły wschodniej (bizantyńsko-ruskiej). Studenci samodzielnie wykonują podobrazie, spoiwo i farby, poznając tajniki pracy dawnych mistrzów. Zadanie to przygotowuje ich do ćwiczeń na III roku, podczas których wykonują kopie malowideł tablicowych z wykorzystaniem technik pozłotniczych.

Z uwagi na obostrzenia związane z pandemią, zajęcia realizowano w systemie hybrydowym. Studenci uczestniczyli w szeregu wykładów prowadzonych zdalnie, poprzedzających etap malowania. Omawiano na nich zagadnienia technologiczne i historyczne związane z tematem ikony. Na podstawie zgromadzonej wiedzy oraz realizowanych zdalnie pokazów i prezentacji, studenci samodzielnie dokonali selekcji źródeł i wyboru przedstawień dla malowanych w ramach zajęć ikon. Każdy samodzielnie przygotował podobrazie i kolejno samodzielnie przechodził przez technologiczne etapy pracy.

Mimo utrudnień spowodowanych koniecznością prowadzenia części zajęć praktycznych w trybie konsultacji, udało się w pełni zrealizować zamierzony program. Z efektami mogą się Państwo zapoznać na załączonych fotografiach.

II rok, 2 semestr

Podstawowym celem zajęć jest zaznajomienie studenta z warsztatem malarskim typowym dla „złotego wieku” malarstwa europejskiego. Cel ten realizowany jest za pomocą różnych działań. Są to:

• w obszarze teorii: cykle wykładów, prezentacje modelowych rozwiązań, wizyty w muzeach krakowskich połączone z analizą historycznego malarstwa.
• w obszarze praktyki: malowanie martwej natury składającej się z rekwizytów stylistycznie nawiązujących do obrazów XVII-XVIII wieku z wykorzystaniem szeregu rozwiązań technicznych i kolorystycznych charakterystycznych dla historycznego malarstwa.

W 2021 roku, z uwagi na ograniczenia pandemiczne, program przedmiotu „technologia i techniki malarskie organiczne” został zmodyfikowany i dostosowany do istniejących realiów. Zostały wypełnione zadania związane z teoretycznym przygotowaniem.

W tym czasie zapadła decyzja o zamknięciu uczelni. Aby zdobyta wiedza przełożyła się na wstępne doświadczenia, zaproponowano wykonanie w oparciu o przekazane wskazówki zadania polegającego na namalowaniu martwej natury, składającej się z kilku rekwizytów, z wykorzystaniem barwnej zaprawy i ograniczonej do jednego koloru gamy szarości. W tym ćwiczeniu położony został nacisk na wydobycie bryły poprzez zabieg polegające na zredukowaniu różnorodności barwnej, zwróceniu uwagi na subtelne niuanse światłocieniowe w obszarze wybranej barwy oraz na oddziaływanie zaprawy przez jej prześwitujący kolor.

Po złagodzeniu restrykcji i powrocie do pracowni w Akademii, powrócono do realizacji programu. Mimo zakłóceń i ograniczeń udało się zrealizować obydwa wzajemnie uzupełniające się zadania, zrozumienie jaką rolę pełni w szeroko pojętym malarstwie baroku barwna zaprawa i monochromatyczne podmalowanie (zadanie domowe), jak wykorzystywano je w praktyce malarskiej w warstwowej budowie obrazu, w której zawężona do kilku kolorów gama farb na palecie pozwalała na uzyskanie bogatej, zróżnicowanej, finalnej gamy kolorystycznej obrazu (zadanie realizowane w pracowni ASP).

III rok

Studenci III roku specjalności konserwacja malarstwa w ramach przedmiotu Technologia i techniki malarskie organiczne realizują dwa zadania.

W semestrze zimowym poznają tradycyjne techniki pozłotnicze oraz towarzyszące im dekoracyjne sposoby opracowania zaprawy. Samodzielnie wykonywane projekty uwzględniają jak największą ilość rozwiązań technicznych, m.in. linie ryte, relief wklęsły i relief wypukły, z zastosowaniem podkładu z pulmentu w dwóch barwach – pulment czerwony pod złoto polerowane oraz pulment żółty pod złoto matowe. W semestrze letnim studenci rozwijają poznaną na pierwszym roku studiów technikę malarstwa temperowego na drewnie, lecz na przykładzie gotyckiego malarstwa tablicowego. Każdy student samodzielnie dokonuje wyboru przedstawienia, przygotowuje podobrazie i sporządza farby.

Pomimo utrudnień związanych z koniecznością prowadzenia zajęć w systemie hybrydowym, zamierzony program został w pełni zrealizowany.

IV rok

W roku akademickim 2020-2021, ze względu na zagrożenie wynikające z Covid, zajęcia związane z realizacją z przedmiotu “technologia i techniki malarskie organiczne” przebiegały w nietypowy sposób. Odmiennie niż było to praktykowane w uprzednich latach, zrezygnowano z wykorzystywania do kopiowania obrazów zgromadzonych w krakowskich muzeach, postanowiono realizować zadanie w oparciu o obiekty przechowywane w archiwum Katedry. Wyselekcjonowano kilkanaście wyróżniających się kopii malarskich malowanych w przeszłości w oparciu o oryginalne, historyczne dzieła znajdujące się w zasobach muzeów, w tym Muzeum Narodowego w Krakowie i Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, które po podpisaniu stosownej umowy zostały przeniesione do domowych pracowni.

Zajęcia odbywały się w trybie hybrydowym, w pierwszym semestrze na zasadzie indywidualnych korekt prowadzonych w pracowni ASP, a malowanie kopii odbywało się w warunkach domowych. Każdy student został zobowiązany do opracowania techniki i technologii pierwowzoru w formie pisemnej. Takie opracowanie stanowiło wstępne rozpoznanie techniki autorskiej odtwarzanego dzieła, uzupełnione propozycją ramy która wpisywałaby się w stylistykę kopiowanego obrazu. Jako wzorzec posłużyło modelowe opracowanie warsztatu malarskiego wybranego obrazu z XVII wieku.

W drugim semestrze kontynuowano zajęcia w trybie hybrydowym, przy czym otworzyła się możliwość realizowania zadania w pracowni ASP. Ograniczona ilość osób jednorazowo przebywających w pracowni wymusiła podział roku na dwie grupy, które pracowały w dwóch różnych dniach. Prace malarskie inicjowane w pracowni ASP kontynuowane były w domu.

Podstawowym celem prowadzonych zajęć jest zgromadzenie i uporządkowanie wiedzy i umiejętności dotyczących historycznego warsztatu malarskiego i ich stałej konfrontacji i weryfikacji w procesie malowania kopii z oryginału pochodzącego z XVII-XVIII a czasami z XIX wieku.

Perspektywa zamykania muzeów wymusiła zastosowanie rozwiązań połowicznych. Miejsce oryginałów zastąpiły dobre kopie malowane w przeszłości przez studentów ASP. W opracowaniu pisemnym poprzedzającym malowanie kopii należało zwrócić uwagę na rozpoznanie warstw malarskich, ich wzajemne relacje, sposoby uzyskanie określonych efektów barwnych i technicznych z uwzględnieniem ograniczeń materiałowych i doktrynalnych związanych z epoką. Jako zupełne novum pojawiła się propozycja zaprojektowania ramy malarskiej uwzględniająca aspekt historyczny i stylistyczny kopiowanego malowidła. Kierowano się przesłanką, że w przeszłości rama stanowiła niezbędny element dopełniający dzieło i jako taka powinna być brana pod uwagę w procesie konserwacji historycznego malowidła.

Mimo poważnych trudności prace malarskie zostały wykonane w większości na wysokim poziomie. Podstawowa przesłanka zajęć, polegająca na empirycznym poznawaniu dzieła realizowana w oparciu o jego teoretyczne rozpoznanie została w pełni zrealizowana.

autor tekstu mgr Andrzej Raczkowski