kierowniczka przedmiotu: dr Kinga Olesiejuk
mgr Oskar Hanusek

W pierwszym roku działania przedmiotu wolnego wyboru Konserwacja Sztuki Współczesnej w zajęciach uczestniczyło sześć studentek z IV i V roku, ze specjalizacji konserwacji malarstwa i konserwacji rzeźby: Gabriela Biś, Anna Dyrak, Sylwia Kalemba, Julia Kuźniar, Agnieszka Pancerz i Anna Skokan.

W trakcie kursu studentki zapoznawały się ze specyfiką sztuki najnowszej w sferze materialnej i ideowej, odwiedziły miejsca, w których powstają i w których funkcjonują dzieła współczesne, poznały artystów i innych specjalistów, którzy zawodowo zajmują się tym tematem. Miały okazję poznać główne sfery działań, jakie czekają na konserwatorów i konserwatorki sztuki współczesnej, przyjrzały się nietypowym problemom i rozwiązaniom, zaznajomiły się z narzędziami pracy w zakresie teorii i praktyki konserwatorskiej.

Jednym z najważniejszych zadań konserwacji sztuki współczesnej jest rejestracja i konserwacja autorskiej koncepcji oraz sfery znaczeniowej dzieła sztuki. Bez ich dogłębnego konserwatorskiego rozpoznania i zrozumienia, istnieje bardzo duże niebezpieczeństwo zniszczenia dzieła sztuki – pomimo perfekcyjnie przeprowadzonej konserwacji materii. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest to, że równie ważną, a może nawet najważniejszą częścią dzieła poddawaną konserwacji jest jego sfera niematerialna. Jak pisał Włodzimierz Borowski:

Dzieło sztuki nie jest sztuką, dzieło sztuki jest kluczem do zamków – zabezpieczeń sztuki.

Włodzimierz borowski, 1999

Błędnie składając instalację artystyczną, stawiając obiekt na postumencie, eksponując dzieło sztuki niezgodnie z autorskim zamysłem, w niewłaściwym kontekście czy rozwiązaniach przestrzennych czynimy z zakonserwowanego dzieła destrukt, fizycznie go nie naruszając.

W ramach zajęć, studentki dogłębnie badały sferę znaczeniową dzieł sztuki. Analizowały archiwalne wywiady konserwatorskie, rozmawiały z twórcami obiektów, które trafiły do pracowni, poznawały strukturę i cel wywiadu konserwatorskiego, jednego z najważniejszych narzędzi konserwacji sztuki współczesnej.

Te badania konserwatorskie miały odzwierciedlenie m.in. w działaniach z zakresu dokumentacji sztuki współczesnej – danych identyfikacyjnych, rejestracji autorskich koncepcji, raportach stanu zachowania, instrukcjach montażu i ekspozycji.

Jak istotne są to zagadnienia i jak poważnie podchodzą do nich twórcy niech świadczy fragment wywiadu konserwatorskiego przeprowadzonego z Magdaleną Abakanowicz, gdzie artystka podkreślała wagę autorskiej koncepcji i kontekstu kategorycznie sprzeciwiała się ekspozycji jej rzeźb przyściennie:

W wypadku takiej sztuki jak moja, która łatwo może zyskać niewłaściwy kontekst przez to, że ona jest przekazem, a nie dekoracją, trzeba być szalenie ostrożnym. Nie psuć tej sztuki! Pomóc może oglądanie fotografii dokumentujących jak ja organizuję ekspozycję, gdzie nie dopuszczam absolutnie pojawiania się jakiejkolwiek scenografii, która byłaby poza działaniem samej rzeźby.

Również to, że tył rzeźby – moje rzeźby są puste w środku, to są skorupy, i ten tył jest równie ważny jak front i – uwaga – tego nie należy zasłaniać. To trzeba pokazać, bo strona tylna informuje o przedniej stronie. To, że to jest puste to nie znaczy, że jest pozbawione przekazu, informacji.

Magdalena abakanowicz, 2003

Bez prawidłowego rozpoznania i udokumentowania sfery niematerialnej dzieła sztuki współczesnej, konserwator nie może podjąć jakichkolwiek działań ingerujących w materię czy sposób ekspozycji obiektu.

W ramach zajęć zrealizowaliśmy:

1. cykl 14 wykładów:

wprowadzających do problematyki konserwacji sztuki współczesnej, omawiających tematy m.in. nowych materiałów, niematerialnych aspektów dzieła sztuki, wywiadu konserwatorskiego, modeli decyzyjnych, konserwacji prewencyjnej i dokumentacji sztuki współczesnej,

2. ćwiczenia z dziełami sztuki:

• rejestracja autorskiej koncepcji dzieła sztuki, raport wystawowy, akwizycyjny, podróżny (rejestracja danych identyfikacyjnych, raporty stanu zachowania, zalecenia konserwatorskie) na przykładzie prac Michała Gayera,
• konserwacja dzieła procesualnego i interaktywnego – projekt artystyczny Wojciecha Gilewicza Obrazy 2002–,
• dokumentacja złożonych dzieł sztuki współczesnej w języku angielskim (rejestracja danych identyfikacyjnych,
• raporty stanu zachowania, instrukcje montażu i ekspozycji) na przykładzie rzeźb Jerzego Beresia,
• projektowanie i wykonywanie opakowań transportowych, na przykładzie prac Michała Gayera,
• projektowanie działań konserwatorskich (prace Michała Gayera, Lisy Tiemann, Marii Pinińskiej-Bereś),
• konserwacja obiektów ćwiczeniowych (prace Lisy Tiemann i Michała Gayera),

3. wyjścia studyjne:

na wystawy z indywidualnym oprowadzaniem pod kątem specyfiki przedmiotu:

• Robert Kuśmirowski, Wpół do jutra (Cricoteka, opr.: Magdalena Ujma, Dział Zbiorów i Wystaw, Kamil Kuitkowski, Koordynacja Wystaw),
• Emila Kina, Prześwit (Galeria Szara Kamienica, opr. autorskie),
• XX + XXI. Galeria Sztuki Polskiej; Ursula von Rydingsvärd, Tylko sztuka (MNK, opr.: Anna Kłosowska, kierowniczka działu Konserwacji Rzeźby i Sztuki Współczesnej, Anna Budzałek, kuratorka wystawy),
• Tu zaszła zmiana (Muzeum Fotografii, opr.: Monika Kozień, kustoszka, Kinga Olesiejuk, konserwatorka),
• Tadeusz Kantor, Widma; Multiplikacje (Cricoteka, opr.: Małgorzata Paluch-Cybulska, kierowniczka Muzeum Tadeusza Kantora),
• Kornel Janczy, Bartek Buczek, Tytuł roboczy (Galeria Piana, opr. autorskie),
• Dialog z przestrzenią (MOCAK, opr.: Zofia Kerneder, konserwatorka),

4. tematyczne wizyty studyjne:

• magazyny i pracownie konserwatorskie Muzeum Fotografii w Krakowie,
• montaż wystawy Sabat w Galerii Podbrzezie UP,
• montaż wystawy Polityka w sztuce w MOCAK-u,
• pracownie artystyczne Emilii Kiny i Filipa Rybkowskiego,
• pracownia rzeźbiarska Jerzego Beresia,

5. spotkania z artystami i innymi przedstawicielami artworldu / konwersatoria:

• artysta Michałe Gayer – rozmowa / wywiad konserwatorski dotyczący jego prac,
• artysta Wojciech Gilewicz – prezentacja twórczości i warsztaty,
• art-handler Bartek Buczek – prezentacja działalności i warsztaty z pakowania dzieł sztuki,
• konserwatorium na temat problematyki konserwacji spuścizny Władysława Hasiora połączone z projekcją archiwalnych materiałów filmowych (z udziałem Zofii Kerneder, konserwatorki MOCAKu oraz promotorów prac dyplomowych dotyczących dzieł artysty: dr Marcina Błaszczyka, dr Kariny Niedzielskiej, dr Janusza Sarkowicza).

Bardzo dziękujemy osobom i instytucjom, bez których pomocy i otwartości na współpracę realizacja programu KSW nie byłaby możliwa:

• Bartkowi Buczkowi, artyście i art-handlerowi z Art Industry Standard, za wsparcie merytoryczne i techniczne,
• Michałowi Gayerowi, Wojciechowi Gilewiczowi, Emilii Kinie i Filipowi Rybkowskiemu, artystom uczestniczącym w zajęciach,
• Mateuszowi Michałkowi z Katedry Informatyki Wydział Informatyki i Telekomunikacji, Politechniki Krakowskiej, za wsparcie eksperckie w zakresie elektroniki i time-based media,
• Stowarzyszeniu na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Kulturowego „KON-TAKT”, za wsparcie finansowe,
• Pracowni Przenoszenia i Rozwarstwiania Malowideł Ściennych oraz Katedrze Konserwacji Malowideł Ściennych, za udostępnienie przestrzeni i narzędzi do prowadzenia zajęć,
• Fundacji im. Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzego Beresia, za udostępnienie dzieł sztuki do ćwiczeń oraz możliwość organizacji zajęć w pracowni Jerzego Beresia,
• Fundacji Galerii Piana, za zaproszenie i umożliwienie zorganizowania zajęć w przestrzeni galerii,
• osobom zapraszającym nas na wizyty studyjne i tak chętnie odpowiadającym na wszelkie studenckie pytania:
  • Zofii Kerneder, konserwatorce dzieł sztuki Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK,
  • Annie Kłosowskiej, kierowniczce działu Konserwacji Rzeźby i Konserwacji Sztuki Współczesnej oraz Annie Budzałek, kuratorce Muzeum Narodowego w Krakowie,
  • Magdalenie Ujmie, kierowniczce Działu Zbiorów i Wystaw oraz Kamilowi Kuitkowskiemu, Koordynatorowi Wystaw Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka,
  • Małgorzacie Paluch-Cybulskiej, kierowniczce Muzeum Tadeusza Kantora,
  • Monice Kozień, kustoszce Muzeum Fotografii w Krakowie,
  • Lidii Krawczyk i Magdalenie Lazar, kuratorkom wystawy Sabat w Galerii Podbrzezie.