Hodegetrie Krakowskie 1450-1490, tom II
Ukazał się kolejny tom serii wydawniczej poświęconej fenomenowi powtarzalności wizerunków Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii Krakowskiej – Hodegetrie Krakowskie 1450–1490 tom II pod redakcją Małgorzaty Schuster-Gawłowskiej i Marty Lempart-Geratowskiej. Autorami tekstów są: Małgorzata Schuster-Gawłowska, Małgorzata Nowalińska, Piotr Łopatkiewicz i Anna Sękowska. W publikacji wykorzystano ponadto niepublikowane opracowania Jerzego Gadomskiego i Heleny Małkiewiczówny.
Wieloletnie badania nad fenomenem powtarzalności typu ikonograficznego w malarstwie małopolskim na przykładzie Hodegetrii Krakowskiej zaowocowały wydaniem w 2015 roku pierwszego zbiorowo opracowanego tomu katalogowego, obejmującego trzynaście znanych dzieł z najwcześniejszego okresu, czyli z lat 1400–1450. Niniejszy tom dotyczy wydzielonego przez autorów dojrzałego i najintensywniejszego okresu wytwórczości i powielania typu, zamkniętego w przybliżonych granicach 1450–1490, i obejmuje łącznie trzydzieści siedem obrazów. Spośród nich znaczną większość można przypisać do jednego z trzech działających w tym okresie warsztatów, wyraźnie wyodrębniających się na tle omawianej twórczości. Katalog, szczegółowo opisujący każdy z obrazów, poprzedza ogólna synteza stylistyczna dzieł z lat 1450–1490 oraz analiza techniki i technologii wykonania.
Hodegetrie Krakowskie 1490–1550, tom III
Zgodnie z sugestią prof. Jerzego Gadomskiego, którą przedstawił w 2014 roku, trzeci tom serii wydawniczej zamyka okres najbardziej obfitujący w przedstawienia Hodegetrii Krakowskich. Wyznacza go schyłek gotyku, w którym wyraźnie zaczynają się pojawiać nowe tendencje, łącznie ze zmianą w typie ikonograficznym, obserwowaną już pod koniec XV stulecia. Profesor, kreśląc ramy czasowe, pozostawił swobodę w ostatecznym ich wyborze, mając na uwadze informacje, których mogą dostarczyć prace konserwatorskie i towarzyszące im badania technologiczne.
W niniejszym tomie opisano dwadzieścia dziewięć obrazów – w uprzednio przyjętej konwencji, czyli z wykorzystaniem wszelkich dostępnych źródeł informacji: zapisów archiwalnych, wyników prac konserwatorskich oraz efektów badań analitycznych. Mają one wpływ na systematyzowanie wizerunków, zmierzające do wyodrębnienia – jak czyniono to w tomie drugim – warsztatów wytwórczych. Ponadto otrzymujemy pełną informację o dziełach, które do naszych czasów zachowały się w różnym stopniu. Publikację rozpoczyna synteza dr. Piotra Łopatkiewicza, w której zwraca uwagę na stopniowy spadek zapotrzebowania na wizerunki Hodegetrii Krakowskich. Ich wytwórcy nadal używali szablonów – odnajdywane znaczące podobieństwa nie pozostawiają wątpliwości. Ponadto autor zwraca uwagę na nieznaczne modyfikacje ikonograficzne, które w tym czasie pojawiły się po raz pierwszy – wskazuje ich źródła i znaczenie formalne. Nie wyklucza również, iż wizerunki Hodegetrii Krakowskich mogły powstawać poza krakowskimi warsztatami.
Niezwykle istotne jest wskazanie przez Piotra Łopatkiewicza i prof. Małgorzatę Schuster-Gawłowską – autorkę analizy techniki i technologii zawartej w niniejszym tomie i jednocześnie koordynatorkę badań – kolejnych warsztatów wytwórczych. Wskazanie podobieństw pomiędzy poszczególnymi dziełami i ostateczne ich pogrupowanie było przedmiotem wielu dyskusji. Uczestniczyli w nich, poza wspomnianymi autorami, pozostali członkowie zespołu: dr hab. Anna Sękowska i dr Małgorzata Nowalińska, dr hab. Marta Lempart-Geratowska, a wcześniej nieżyjący prof. Jerzy Gadomski i Helena Małkiewiczówna.
Na szczególną uwagę w niniejszym tomie zasługują dwa teksty, które poprzedzają katalog zachowanych wizerunków Hodegetrii Krakowskich. Dr Jarosław Adamowicz wiąże jeden z warsztatów Hodegetrii Krakowskich – „Mistrza Matki Boskiej z Kamieńca Podolskiego” – z warsztatem Mistrza Rodziny Marii, który już wcześniej został określony przez prof. Gadomskiego.
Znakomita synteza dr Magdaleny Piwockiej dotyczy malowanych broszy na wizerunkach Hodegetrii Krakowskich. To elementy niezwykle ważne, od samego początku badań fenomenu powtarzalności tego wzoru ikonograficznego zawsze szczegółowo opisywane i analizowane. Autorka bada wszystkie przypadki: poczynając od najwcześniejszych, mających formę płaskich figur geometrycznych, czasami trójwymiarowych a w schyłkowych latach gotyku kulistą lub owalną, a nawet nawiązującą już do wczesnego renesansu.
Najważniejszą część publikacji stanowi katalog dwudziestu dziewięciu dzieł, które powstały w latach 1490–1550. Opracowania są obszerne, oparte na materiałach archiwalnych pochodzących z kwerend, dokumentacji konserwatorskiej i wnioskach z badań przygotowanych jeszcze przez prof. Gadomskiego. Ich autorami są: prof. Małgorzata Schuster-Gawłowska, dr Małgorzata Nowalińska, dr hab. Anna Sękowska oraz dr Piotr Łopatkiewicz.
Niniejszy tom dedykowany jest pamięci prof. Józefa Edwarda Dutkiewicza.
Hodegetrie Krakowskie i ich odmiany 1550-1750, tom IV-V
Dwutomowa publikacja zawierając tom czwarty i piąty zamyka korpusowe opracowanie Hodegetrii Krakowskich, którego zwiastunem była wydana w 2014 roku Prolegomena do badań nad obrazami Hodegetrii typu krakowskiego. Układ i redakcja materiałów zaprezentowanych w publikacji została przygotowana zgodnie z sugestiami Jerzego Gadomskiego. Warto zwrócić uwagę na rozszerzoną formę tytułu obydwu tomów. Uwzględniają one bowiem nie tylko wizerunki w pełni odpowiadające dotychczas prezentowanym dziełom ale i rozwinięte formy nieco zmodyfikowane ikonograficznie i jak to zostanie udokumentowane, również pod względem technologicznym.
Do poszczególnych dzieł skatalogowanych, szczegółowo opisanych i udokumentowanych w obydwu tomach prowadzą dwa opracowania, pierwszy autorstwa dr. Piotra Łopatkiewicza, drugi prof. Małgorzaty Schuster-Gawłowskiej.
Tom czwarty Hodegetrie Krakowskie i ich odmiany 1550–1750 rozpoczynający publikację otwiera synteza autorstwa Piotra Łopatkiewicza. Jak podkreśla, autorzy dzieł coraz częściej odchodzą od dokładnego odwzorowywania pierwowzoru ikonograficznego. Rozpoczynają działalność warsztaty wytwórcze nie związane z Krakowem. Autor opisuje dzieła pojedyncze, choć szczególną uwagę przywiązuje do trzech obrazów o wyjątkowym znaczeniu w omawianym czasie: Matki Boskiej Piekarskiej i obrazom pokrewnych temu wizerunkowi, Matki Boskiej Boreckiej i powielanym jej wizerunkom – Hodegetriom Boreckim oraz Matki Boskiej Poznańskiej i powtarzającym ten typ wizerunkom. O dokonywanych zmianach w technologii i technice wykonania zachowanych dzieł z lat 1550– 1750 pisze Małgorzata Schuster-Gawłowska. Zwraca uwagę na brak możliwości łączenia obrazów ze względu na podobieństwa technologiczne, wskazuje na dominację stylistycznych i ikonograficznych cech. To one pozwalają wyodrębnić następujące grupy dzieł: Hodegetrie Krakowskie lub Małopolskie, Hodegetrie Piekarskie oraz Hodegetrie Wielkopolskie (?). Tę ostatnią niezwykle intersującą grupę obrazów Małgorzata Schuster-Gawłowska dzieli roboczo na podgrupę „borecką” i „poznańską”, wymienia również dzieła „mieszane” noszące cechy wspólne – „borecko-poznańskie”. Tom czwarty zamyka Katalog czterdziestu pięciu dzieł omówionych w rozdziałach, wspomnianych powyżej.
O trudnościach w określeniu techniki i technologii dzieł powstałych w ciągu ćwierćwiecza, które obejmuje piaty tom korpusu pisze Małgorzata Schuster-Gawłowska w rozdziale Uwagi dotyczące technologii obrazów Hodegetrii Krakowskich i ich odmian z lat 1750–2018. Technika wykonania dzieł jest bardzo zróżnicowana, od prób naśladownictwa średniowiecznego wzorca po bardzo skromne pod względem artystycznym obrazy. Stąd w Katalogu umieszczanym zgodnie z tradycją na końcu tomu tym razem zostało opisanych trzydzieści dzieł.
Publikacja dedykowana byłym i obecnym pracownikom, współpracownikom i sympatykom Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki z okazji siedemdziesięciolecia Wydziału.
Mistrz Rodziny Marii. Dzieła malarstwa tablicowego jednego z krakowskich warsztatów cechowych przełomu XV i XVI wieku
Publikacja Jarosława Adamowicza Mistrz Rodziny Marii. Dzieła malarstwa tablicowego jednego z krakowskich warsztatów cechowych przełomu XV i XVI wieku, wydana w roku 2019 przez Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, jest pierwszym tego typu tak rozbudowanym opracowaniem poświęconym jednemu twórcy małopolskiego malarstwa tablicowego okresu średniowiecza – nieznanemu z imienia i nazwiska malarzowi, prowadzącemu działalność artystyczną na przełomie XV i XVI wieku i jego warsztatowi.
Autor opracowania podjął próbę zebrania dzieł dotychczas przypisywanych Mistrzowi – wykonanych jego ręką lub z jego udziałem, przeprowadzając dogłębną analizę każdego z nich. Podstawę stanowiły najnowsze metody badawcze, interdyscyplinarne analizy, obejmujące odległe dziedziny nauk ścisłych i humanistycznych, poszerzone o cenne spostrzeżenia konserwatora dzieł sztuki. Zestawienie szczegółowo rozpoznanej techniki i technologii wykonania każdego z prezentowanych obrazów pozwoliło na wyodrębnienie manier twórczych Mistrza i jego uczniów i wskazanie wartości charakterystycznych dla dzieł pochodzących z jego warsztatu. Ta niezwykle wyczerpująca i kompleksowa monografia, wieńcząca wieloletnie badania autora, stanowi kluczową pozycję dla badaczy sztuki średniowiecznej.
O sztuce kopiowania. Studia inspirowane badaniami powtarzalności przedstawień Hodegetrii Krakowskich 1400–1550. On the Art of Copying. Studies Inspired by Research on the Repeatability of Cracovian Hodegetria 1400–1550
Ukazała się książka autorstwa Małgorzaty Nowalińskiej pt. O sztuce kopiowania. Studia inspirowane badaniami powtarzalności przedstawień Hodegetrii Krakowskich 1400–1550. On the Art of Copying. Studies Inspired by Research on the Repeatability of Cracovian Hodegetria 1400–1550, która stanowi rozprawę habilitacyjną autorki. Publikacja dotyczy zjawiska wykonywania kopii w malarstwie tablicowym XV i XVI wieku, zarówno w warsztatach małopolskich seryjnie powielających przedstawienie Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii Krakowskiej, jak i ośrodkach twórczych spoza granic Królestwa Polskiego.
Autorka opisuje przyczyny powstawania kopii, uwzględniając przy tym uwarunkowania społeczno-kulturowe – sposób kształcenia ówczesnych rzemieślników, działalność cechów, postrzeganie i rozumienie kopii w średniowieczu, przybliża techniczne metody wytwarzania repetycji, analizuje materiały jakimi dysponowały średniowieczne i wczesnorenesansowe warsztaty, bada sposoby mechanicznego przenoszenia rysunku. Niezwykle starannie przygotowana praca jest ważną pozycją dla badaczy malarstwa tablicowego XV i XVI wieku.
Studia jubileuszowe. 70 lat Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie
Publikacja powstała z okazji jubileuszu Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, którego początki sięgają roku 1950. W czasie minionych 70 lat Wydział rozwijał system nauczania w oparciu o merytoryczną koncepcję założycieli, ale z czasem w naturalny sposób pewnym zmianom ulegała struktura jednostki, ewoluowały koncepcje konserwatorskie, pojawiały się nowe metody badawcze i materiały.
Prezentowane w publikacji artykuły – choć tak różnorodne, dotyczące pozornie całkiem odległych tematów – to świetna charakterystyka działań i tendencji ostatnich lat. To swoisty zarys naszego dotychczasowego dorobku i zdobytej wiedzy. Publikacja przybliża obiekty ważne, dotąd nieznane, prezentuje realizacje istotne dla rodzimego dziedzictwa. Obrazuje zdobyte doświadczenia i uświadamia, jakie wyzwania stoją przed konserwatorami i badaczami sztuki. Z pewnością otwierają się przed nami nowe możliwości analityczne, a realizacje nierzadko odbijają się echem poza granicami kraju, na polu współpracy ze specjalistami z różnych dziedzin. Monografia stanowi ważny głos w dyskusji na temat rozwoju polskiej myśli konserwatorskiej.
Obraz Matki Boskiej Roudnickiej z kościoła pw. Bożego Ciała w Krakowie. Konserwacja, badania, nowe spojrzenie na historię dzieła
Monografia poświęcona jednemu z najcenniejszych średniowiecznych malowideł tablicowych zachowanych na terenie Polski – niewielkich rozmiarów obrazowi Matki Boskiej z Dzieciątkiem pochodzącemu z czeskiej Roudnicy, przechowywanemu niemal od sześciu wieków w klasztorze Kanoników Regularnych Laterańskich przy kościele pw. Bożego Ciała w Krakowie. O randze dzieła, w tradycji klasztoru nazywanego Madonną „od demonów”, świadczą srebrne, złocone blachy w tle oraz okładziny relikwiarzowej ramy, a także osadzone na obrazie klejnoty półszlachetne.
Ostatnia konserwacja obrazu, podjęta w roku 2009 pod kierunkiem prof. Małgorzaty-Schuster Gawłowskiej na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, stała się okazją do wykonania szeroko zakrojonych badań, które dostarczyły szeregu nowych informacji o wizerunku. Poszczególne teksty autorstwa znakomitych specjalistów i znawców tematu obejmują problematykę zarówno konserwatorską, technologiczną jak i analizy z zakresu historii sztuki.
język publikacji: polski, angielski
redakcja: Małgorzata Nowalińska
autorzy tekstów: Małgorzata Schuster-Gawłowska, Helena Małkiewiczówna, Jerzy Gadomski, Jerzy Żmudziński, Wojciech Bochnak
projekt okładki: Tomasz Gawłowski
format: 24 x 30 cm
liczba stron: 215
ISBN 978-83-66564-24-4
rok wydania: 2021