Aż dziewięć lat trwały działania na rzecz ratowania Kościoła Garnizonowego Świętych Apostołów Piotra i Pawła Archidiecezji Lwowskiej oraz restauracja znajdujących się w nim fresków Franciszka i Sebastiana Ecksteinów z 1740 roku o powierzchni ponad 1000m2. Na początku grudnia odsłonięto rezultat prac przedstawicieli Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie, ukazując w pełni niesamowitą dekorację barokową. Po latach kościół powrócił do pełnienia funkcji sakralnej.
W lipcu 2012 roku w ramach projektu „Wspólnie dla ratowania piękna przeszłości” pracownicy Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie: dr Paweł Boliński i dr Anna Forczek-Sajdak zapoczątkowali żmudny proces ratowania lwowskiego zabytku, organizując międzynarodowy, interdyscyplinarny zespół złożony z reprezentantów różnych instytucji oraz niezależnych specjalistów.
Nie tylko modlitwa
Początki historii kościoła pw. Św. Piotra i Pawła we Lwowie sięgają początków XVII wieku. Po pożarze kościoła w I poł. XVIII wieku przystąpiono do odbudowy, a jednocześnie przekształcania wnętrza świątyni. Wtedy to sprowadzony w 1738 roku z Brna malarz Franciszek Eckstein rozpoczął dekorację nawy głównej iluzjonistycznymi freskami, a po jego śmierci zlecenie przejął jego syn, Sebastian, który wykonał dekoracje naw bocznych i empor. Freski Ecksteinów to malowidła iluzjonistyczne, barokowe, wykorzystujące bardzo skomplikowaną ikonografię związaną zarówno z historią zakonu jezuitów, jak i postaciami św. Piotra i Pawła.
Ze względu na liczne historyczne zawieruchy kościół, a wraz z nim freski były niszczone. Chociaż dokonywano prac restauracyjnych, ostateczny cios zadały im działania wojenne – stan malowideł wewnątrz świątyni stał się katastrofalny. Zniszczenia objęły wiele metrów kwadratowych powierzchni, rozsiane były po całym sklepieniu nawy głównej oraz empor. Dramatyczny stan kościoła wymagał natychmiastowych i kompleksowych działań ratunkowych.
W czasach sowieckich cerkiew służyła jako magazyn książek i przez 65 lat była zamknięta tak dla wiernych, jak i dla zwiedzających, pełniła także ważną funkcję społeczną, pomagając żołnierzom w czasie wojny i troszcząc się o potrzebujących. Obecnie świątynia jest zabytkiem architektury wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Dzięki działaniom zespołu konserwatorskiego ponownie odzyskała sakralny charakter i jest użytkowana jako greckokatolicki kościół garnizonowy.
Nie tylko freski
Od początku planowania i prowadzenia prac ratunkowo-konserwatorskich czynny udział biorą w nich pracownicy Katedry Konserwacji i Restauracji Malowideł Ściennych ASP w Krakowie. Interdyscyplinarny zespół pod kierunkiem dra Pawła Bolińskiego składał się z przedstawicieli kilku instytucji i niezależnych specjalistów. Grupę tę tworzyli naukowcy z Zakładu Fotogrametrii i Informatyki Teledetekcyjnej Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, a także Uniwersytetu we Florencji, Politechniki Lwowskiej i Lwowskiej Narodowej Akademii Sztuki. Formuła współpracy umożliwiła działania na rzadko spotykaną skalę.
Wysoka klasa zabytku, jego wyjątkowe walory artystyczne oraz skala zniszczeń i problemów – związanych nie tylko z konserwacją samych malowideł, ale i całego wnętrza wraz z wyposażeniem – to czynniki, które sprawiały, że należało dołożyć szczególnych starań, aby ratowanie kościoła przeprowadzić kompleksowo i wzorcowo. Konserwatorzy z ASP w Krakowie wraz z międzynarodowym zespołem podjęli się procesu restauracji przede wszystkim najbardziej zniszczonych fresków.
W latach 2012–2013 przeprowadzona została gruntowna inwentaryzacja zabytku oraz pierwsze prace konserwatorskie na emporach. W kolejnym roku działania polegały przede wszystkim na zabezpieczeniu i konsolidacji najbardziej zagrożonych fragmentów malowidła wraz z odspojonymi tynkami, a równolegle – przez dwa lata – trwały badania konserwatorskie, pozwalające w sposób całościowy spojrzeć na problematykę prac konserwatorskich polichromii kościoła. W 2015 roku rozpoczęła się konserwacja malowideł pod sklepieniem prezbiterium. Następnym etapem prac – od 2017 roku – było przeprowadzenie konserwacji estetycznej fresków, aby móc im przywrócić charakter iluzjonistyczny. Od 2019 roku oczyszczano i uzupełniano malowidła Ecksteinów zdobiące nawę główną, o łącznej powierzchni przekraczającej 1000m2, którą to w pełnej krasie możemy dziś podziwiać w kościele w centrum Lwowa.
Nie tylko renowacja
Pracom na przestrzeni lat towarzyszyły dodatkowe działania i programy warsztatowo-badawcze. W ramach projektu zostały zorganizowane trzy wystawy prezentujące pierwsze efekty zespołowych prac dokumentacyjnych przeprowadzonych w kościele we Lwowie, dzięki czemu promowano akcję ratowania cennego zabytku na arenie lokalnej (w samej świątyni) oraz międzynarodowej: w Krakowie (Małopolski Ogród Sztuki) i Brukseli (Parlament Europejski).
Realizacja projektu szła również w parze z corocznymi międzynarodowymi warsztatami konserwatorskimi, prowadzonymi przez pracowników WKiRDS ASP w Krakowie w ramach umowy między uczelnią a Urzędem Marszałkowskim Województwa Małopolskiego. W trakcie tych warsztatów przedstawiciele środowisk akademickich z Ukrainy, Rumunii i Polski mogli zarówno zapoznać się z najnowszymi metodami inwentaryzacji oraz konserwacji, jak również wysłuchać wykładów wygłaszanych przez pracowników krakowskiej i florenckiej akademii.
Ponadto od 2013 roku odbywały się wspólne polsko-ukraińskie praktyki studenckie oraz prace ratunkowo-konserwatorskie przy najbardziej zagrożonych partiach malowideł. Na podstawie gruntownych badań ze wspomnianych ośrodków opracowano całościowy program konserwatorski, uwzględniający wszystkie trudności związane z malowidłami Franciszka Ecksteina. Uczestnicy warsztatów podnieśli swoje umiejętności i zyskali praktyczną wiedzę z zakresu najnowszych metod konserwacji malowideł ściennych, stając się cenionymi fachowcami w swojej specjalizacji. Ze względu na problematykę badawczo-konserwatorską prac w ich trakcie zrealizowano trzy dyplomy i prace magisterskie obronione na WKIRDS ASP w Krakowie.
Łączny koszt prac, które wykonano w kościele w latach 2012–2021, wyniósł około 4 mln złotych. Renowacja fresków w nawie kosztowała 2,6 mln złotych. Całość projektu została zrealizowana dzięki finansowej pomocy m.in. Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika” czy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego.
